Siedem zasad iluminacji budynków

Spacerując wieczorem przez miasto, możemy doświadczać niesamowitej atmosfery skwerów, ulic czy pięknie oświetlonych zespołów architektonicznych. To zasługa nie tylko oświetlenia ulicznego i latarni. To przede wszystkim piękne iluminacje budynków sprawiają, że charakterystyka i klimat związany z tym budynkiem i jego okolicą niepostrzeżenie wplatają się w jednostajny ład architektoniczny miasta. Jeżeli przez chwilę przeanalizujemy oświetlenie jednego obiektu, to zauważymy, że jest to umiejętnie zaplanowana praca mająca na celu podkreślenie części elewacji budynku, które warto wyeksponować.

Jaki typ światła użyć i z jaką bryłą fotometryczną, to jest już zadanie dla projektantów oświetlenia, którzy posiadają ogromne doświadczenie we wdrażaniu tego typu instalacji.

Iluminacja to nie tylko oświetlenie budynku

Musimy zdać sobie sprawę przede wszystkim z tego, że iluminacja nie służy wyłącznie do oświetlenia budynków, tak żeby były widoczne nocą. Jest to zadanie na pograniczu dzieła artystycznego i inżynierskiej precyzji poparte wiedzą oświetleniowca.

Na początku pracy związanej z wdrożeniem iluminacji musimy dokładnie poznać obiekt. Następnie musimy poznać całościową wizję iluminacji danego miasta lub jego części i tylko w takich ramach podejmować kryteria dla naszego obiektu.

Zanim powstanie projekt iluminacji budynku

Zanim przystąpimy do pracy związanej z zaprojektowaniem iluminacji obiektu zadajmy sobie pytanie – w jakim celu budynek ten ma posiadać iluminację i jak będzie odbierany pośród otoczenia.

Odpowiedź powinna być taka – osoba, która ogląda obiekt, który będzie przez nas iluminowany powinna mieć czas, aby doświadczyć wrażeń estetycznych po odejściu i w dalszym spacerze po mieście może powrócić do obserwacji otoczenia i dopiero wtedy może odbierać kolejny obiekt iluminowany. Oznacza to, że czas pomiędzy kolejnym obiektem iluminowanym powinien wynosić kilka minut, a przekładając to na odległość, to do kilkudziesięciu metrów. Wysokim kunsztem może wykazać się projektant, jeśli uzyska efekt prowadzenia osoby zwiedzającej po zapadnięciu zmroku. A to oznacza, że można niemalże zaplanować trasę spacerów dla turystów przechadzających się po mieście nocą.

W iluminacji obiektów warto stosować 3 poziomy oświetlenia, wyrażonych w postaci średniej luminancji:

L ≥ 4 cd/m²,
L ≥ 6 cd/m²,
L ≥ 12 cd/m².

Wartości zostały tak zaproponowane, żeby wyróżniały się z otoczenia. Powyżej przedstawione zakresy są ściśle skorelowane z jasnością otoczenia. W tym celu wyróżnia się 3 rodzaje wartości jasności otoczenia: niska, średnia i wysoka. Jeżeli mamy sytuację, w której otoczenie obiektu jest ciemne to mówimy o niskiej luminancji, jeśli natomiast obiekt znajduje się pośród oświetlonej ulicy czy skweru to jest to otoczenie o wysokiej jasności, a w pozostałych przypadkach jest to średnia jasność.

Stosowanie podstawowych zasad oświetlenia budynków pozwoli na zapewnienie sobie spokoju i pewności, że wykonany projekt wprowadza wartość estetyczną i zwiększa bezpieczeństwo otoczenia.

Zasady oświetlania budynków

Do zasadniczych punktów przeprowadzenia prawidłowej instalacji iluminacji należą:

1.Spójność obrazu. Jest to kardynalna zasada, która mówi o tym, że obiekt oglądany nocą ma mieć jednoznaczny wygląd bez domyślania się jaki kształt ma budynek. Sednem rozwiązania problemu spójności obrazu jest kwestia odległości i wielkości poszczególnych akcentów świetlnych i ich kontrastu z tłem. Uwzględniając zasadę spójności pamiętajmy, że luminancja akcentów nie może być większa niż 10-krotność luminancji podkładowej. Wypełniając tą zasadę należy również uwzględnić naturalne granice obiektu. Muszą być one widoczne dla obserwatora i nie można stosować częściowej iluminacji budynku;

2.Uporządkowany obraz. W tej zasadzie pamiętajmy, aby zachować odbiór budowli taki jak wygląda w ciągu dnia. W tym celu warto stosować: taką samą wartość luminancji na powtarzających się elementach elewacji, zachować symetrię obrazu i należy podkreślić naturalne granice obiektu;

3.Ukrywanie widoku naświetlaczy. Punkt ten wydaje się łatwy i zrozumiały, bo przecież w iluminacji efekt powinien być widoczny na elewacji a nie sama oprawa ze źródłem. W praktyce nie zawsze jest to łatwe do wykonania a nie zastosowanie się do tego kryterium sprawi, że oglądając obiekt będziemy doznawać przykrego olśnienia;

4.Wzmacnianie okrągłości obiektu. W tym punkcie pamiętajmy, żeby nie naświetlać budynku, który ma kształt koła po całym obwodzie. Osiągniemy wtedy świetny efekt powolnego zanikania światła na krańcach budowli;

5.Akcentowanie krawędzi ścian prostopadłych;

6.Wzmacnianie głębi i wysokości. Stosując tą zasadę pamiętajmy, żeby przedstawić poprzez naświetlacze faktyczną bryłę obiektu. Płaszczyzna położona dalej powinna mieć większą wartość luminancji od części budowli, która jest usytuowana bliżej obserwatora;

7.Stosowanie oświetlenia jednokierunkowego dla głównych płaszczyzn. Jest to istotna zasada szczególnie tam, gdzie ściana budynku posiada dekorację lub powtarzający się element elewacji. Chodzi o to, aby właściwie uzyskać odbiór wypukłości i wklęsłości.

Gdzie i kiedy stosujemy pomiary światła i dlaczego?

Przede wszystkim na etapie projektowania powinniśmy poznać właściwości obrazu dziennego obiektu w naturalnym świetle kierunkowym i rozproszonym, właściwości odbiciowe i barwę elementów budowli i oświetlenie otoczenia. W tym celu warto posłużyć się urządzeniami pomiarowymi. Proponuję miernik Konica Minolta CS-150, który mierzy barwę potrzebnych nam powierzchni i ich luminancję. Urządzenie standardowo posiada pamięć pomiarową i można porównywać ze sobą pomiary. Program komputerowy dołączony do miernika pozwala na archiwizowanie danych i ich przeglądanie. Miernik CS-150 jest wyjątkowo lekki i jego konstrukcja sprawia, że praca jest sprawna i szybka. Jego poręczność i niesamowicie łatwe pozycjonowanie miejsca pomiarowego to jego ogromna zaleta. Jest tak zaprojektowany, że osoba dokonująca pomiarów widzi miejsce, które zostanie zmierzone. Urządzenie ma precyzyjnie skonstruowany układ optyczny w ten sposób, żeby oświetlenie towarzyszące nie zostało uwzględnione do pomiarów, a tylko te, które nas interesuje. Jeżeli interesują nas wyłącznie wartości luminancji możemy posłużyć się miernikiem Konica Minolta LS-150, który ma taką samą konstrukcję jak opisany wcześniej CS-150. Praca z tego typu miernikami jest o tyle wdzięczna, że od razu możemy dokonywać pomiarów równomierności oświetlenia elewacji – a przecież jest to niesamowicie ważne kryterium jakości iluminacji. Ponadto mierniki luminancji Konica Minolta można zamocować do głowicy i statywu za pomocą otworu ze standardowym gwintem.

Następnie, jeżeli zależy nam na pomiarze natężenia oświetlenia to warto wyposażyć się w miernik Konica Minolta CL-200A, który jednocześnie zmierzy natężenie i barwę w wyznaczonym miejscu. Posiada on taką samą konstrukcję co luksomierz Konica Minolta T-10A. Czyli odłączana głowica i standardowy otwór gwintowany do mocowania, które umożliwiają wykonanie sprawnie i szybko prawidłowych pomiarów. Jeżeli potrzebujemy rozbudować nasz układ pomiarowy tak, żeby mierzyć większą powierzchnię, to urządzenia T-10A i CL-200A można rozbudować nawet do 30 głowic pomiarowych i można współpracować z nimi poprzez komputer z poziomu arkusza Excel.

Podsumowując, warto korzystać z urządzeń pomiarowych Konica Minolta, wtedy gdy na etapie projektu chcemy dokładnie poznać obiekt, następnie podczas powykonawczego sprawdzenia projektu i na etapie regularnej konserwacji i utrzymania instalacji.

Jak uniknąć błędów?

Na koniec naszych rozważań na temat kreowania nocnej architektury miasta może nasuwać się pytanie: czy można wykonać błędne rozwiązanie iluminacji? Odpowiedź brzmi tak. Mimo, że iluminacja tego samego obiektu może być wykonana na kilka różnych sposobów to można popełnić błąd w sztuce.

Występują 3 ważne punkty, na które trzeba uważać. Są to: