Największe systemy magazynowania energii elektrycznej PRZEGLĄD

01/12/2021

Zielona energetyka stymuluje rozwój magazynów energii elektrycznej. Które technologie są najskuteczniejsze? Jaki jest stan rynku w Polsce. Jak działają największe systemy gromadzenia wytworzonej energii?

SPONSORZY PRZEGLĄDU

logo fronius

Magazyny energii elektrycznej to podstawa rozwoju zielonej energetyki

Historia magazynowania energii słonecznej jest tak długa jak samo jej pozyskiwanie. Od początku rozwoju systemów elektroenergetycznych wiadomo było, że w celu zapewnienia jakości energii, bezpieczeństwa i ciągłości zasilania w systemie muszą istnieć elementy pozwalające na magazynowanie wyprodukowanej energii elektrycznej.

W nowoczesnej energetyce gromadzenie energii jest jedną z kluczowych technologii i stanowi jeden z filarów jej rozwoju. Znane od lat różnorakie metody jej magazynowania wielokrotnie pokazały unikalne zalety, jakie daje możliwość gromadzenia energii.

W XXI wieku będziemy obserwować bardzo widoczny postęp w stosowaniu systemów magazynowania energii w inteligentnej sieci elektroenergetycznej, w której znajdą się nieodnawialne i odnawialne źródła energii.

Do niedawna systemy magazynowania energii wykorzystywano w celu redukcji kosztów, polepszenia niezawodności sieci elektroenergetycznej czy poprawy jakości energii. W sytuacji coraz większego udziału generacji ze źródeł odnawialnych, magazyny energii potrafią rozwiązać kilka innych problemów wynikających z występowania perturbacji z poziomem mocy dostępnych w systemie.

Dzięki intensywnemu rozwojowi inteligentnych sieci elektrycznych jest możliwa pełna integracja systemów wytwarzania, magazynowania i odbioru energii, w celu zwiększenia efektywności energetycznej na każdym poziomie systemu elektroenergetycznego, począwszy od pojedynczego odbiorcy, firmy, społeczności lokalnej, a na systemie ogólnokrajowym kończąc.

Schematyczne przedstawienie rozlokowania magazynów energii w sieci elektroenergetycznej
Źródło: Smart-Energy

Aktualna sytuacja rynkowa

Dzisiaj w skali globalnej widać wyraźnie, że jesteśmy na początku przełomowej epoki, związanej z produkcją, przechowywaniem i zarządzaniem energią. Nieuchronnie jest to czas intensywnego rozwoju odnawialnych źródeł, a w szczególności systemów fotowoltaicznych i wiatrowych, magazynów energii niezbędnych, jak chłodnie do przechowywania żywności i pojazdów elektrycznych (samochody, rowery, hulajnogi). Niezbędne stają się elastyczne i samouczące się systemy zarządzania energią.

Wszystkie te elementy stanowić będą jeden spójny, inteligentny system przepływu energii, zapewniając większe bezpieczeństwo wszystkim uczestnikom rynku.

Od kilku lat na światowym rynku można zaobserwować, że najgłośniej rozmawia się nie o panelach czy też o inwerterach fotowoltaicznych, generatorach wiatrowych, ale właśnie o systemach magazynowania energii. Wielu ekspertów rynku odnawialnych energii uważa, że jesteśmy dopiero na początku drogi dynamicznego rozwoju systemów magazynowania i jego rola będzie stale rosła.

Wyraźnie pojawiają się dwa podstawowe obszary zastosowań zasobników energii:

  • odbiorcy energii elektrycznej, czyli systemy małe i średnie instalowane po stronie odbiorców domowych i biznesowych,
  • rozwiązania wielkoskalowe w obszarze energetyki zawodowej.

Rola magazynów energii w obu tych obszarach będzie zupełnie inna.

Po ogłoszeniu przez Teslę – amerykańskiego potentata w dziedzinie elektrycznych samochodów – ogólnoświatowej ekspansji w zakresie małych i średnich systemów magazynowania energii – rynek gwałtownie zaczyna się zmieniać. Producenci ogniw i systemów magazynowania muszą i podejmują stosowne kroki w celu zdynamizowania procesu obniżki cen oraz dostarczania coraz elastyczniejszych i wyrafinowanych zasobników. Takie wyzwanie rzucone rynkowi, może tylko przynieść w szerszym horyzoncie zdecydowane upowszechnienie procesu gromadzenia energii.

Technologie dogodne do magazynowania energii w systemach elektroenergetycznych

Na rynku są dzisiaj dostępne dwie dojrzałe technologie:

  • starsza, oparta o akumulatory kwasowo-ołowiowe,
  • młodsza, oparta o akumulatory litowo-jonowe.

Obserwujemy stałą poprawę parametrów jakościowych zarówno w obszarze parametrów technicznych (wzrost gęstości energii, wzrost pojemności, większe zakresy temperatur pracy etc.) oraz w obszarze bezpieczeństwa i wzrostu żywotności liczonej w dziesiątkach lat. Jest to dobra sytuacja z punktu widzenia rynkowego, gdyż przy tak dojrzałych technologiach, kolejne wzrosty wolumenów produkcji, doprowadzą do obniżek cen, podobnie jak przez ostatnie 20 lat dokonała się obniżka cen systemów fotowoltaicznych.

Analizując obie technologie widać, że najbliższa przyszłość należy do akumulatorów litowo-jonowych. Ich gęstość energii, temperaturowe zakresy pracy czy duże ilości cykli życia – 5 tysięcy i więcej.

Technologie litowo-jonowe

Z punktu widzenia różnych aplikacji na rynku wykrystalizowały się trzy główne technologie oparte na związkach litu.

Technologia NMC

Wybrane parametry technologii NMC

Katoda jest wykonana z LiNixMnyCozO2, a anoda jest grafitowa. Jej główne przeznaczenie to pojazdy elektryczne (małe i średnie) oraz systemy stacjonarne do pracy cyklicznej – czyli właśnie systemy fotowoltaiczne – i do pracy buforowej, czyli UPS-y. Napięcie obwodu otwartego dla pojedynczego ogniwa wynosi 3,6-3,7V.
Typowe prądy ładowania i rozładowania są na poziomie 2C, temperaturowy zakres pracy od -20oC do +60oC przy ilości cykli w zakresie 1500-5000 w zależności od głębokości rozładowania (DoD) i temperatury pracy.

Technologia LFP (LiFePO4)

Wybrane parametry technologii LF

Katoda jest wykonana z LiFePO4 a anoda jest również grafitowa. Jej główne przeznaczenie, to pojazdy średnie i duże oraz stacjonarne magazyny energii do pracy cyklicznej.
Typowe prądy ładowania i rozładowania są na poziomie 3-5C, temperaturowy zakres pracy od -30oC do +70oC, przy ilości cykli w zakresie 200-7000 w zależności od głębokości rozładowania (DoD) i temperatury pracy. Napięcie obwodu otwartego dla pojedynczego ogniwa wynosi 3,2-3,3V.

Technologia LTO

Wybrane parametry technologii LTO

Katoda wykonana z LiCoO2 i anoda Li4Ti5O12. Jej główne zastosowanie, to pojazdy średnie i duże oraz systemy stacjonarnych zasobników energii w rozwiązaniach trakcyjnych. Typowe prądy ładowania i rozładowania są na poziomie 10C, temperaturowy zakres pracy od -30oC do +40oC, przy ilości cykli w zakresie 10 000-100 000 w zależności od głębokości rozładowania (DoD) i temperatury pracy. Napięcie obwodu otwartego dla pojedynczego ogniwa wynosi 2,5-2,6V.

W wszystkich tych przypadkach kluczową sprawą jest bezpieczeństwo użytkownika. Dlatego też wszyscy znaczący producenci ogniw i gotowych magazynów energii, przykładają ogromną wagę do procesu badań i certyfikacji, aby przyszły użytkownik mógł cieszyć się wieloletnią bezpieczną i bezawaryjną pracą.

AS ENERGY

Budowa i zarządzanie magazynem energii

Dowolny zasobnik energii elektrycznej zbudowany z ogniw litowo-jonowych może posiadać napięcie ok. kilkudziesięciu (48V) do kilkuset (800-900V), w zależności od mocy sytemu. Mając na względzie wartość napięcia pojedynczego ogniwa, w zależności od technologii (od 2,5V do 3,7V), uzyskanie odpowiednich napięć DC będzie osiągnięte poprzez szeregowe łączenie ogniw.

W bateriach litowo-jonowych nie występuje problem gazowania i wydzielania się wodoru oraz par kwasu siarkowego. Z tej to przyczyny nie muszą one pracować w specjalnych pomieszczeniach z systemem wentylacji. Z powodu wysokiej gęstości energii w bateriach litowo-jonowych, mogą potencjalnie pojawić się problemy związane z przeładowaniem, zbyt głębokim rozładowaniem oraz ucieczką termiczną (ang. thermal runaway) ogniw. Aby zapewnić bezpieczną pracę takiego magazynu energii, niezbędne jest wyposażenie go w wewnętrzny system zarządzania energią BMS (Battery Management System). Układ ten kontroluje z rozdzielczością +/-1 mV napięcia poszczególnych ogniw w szeregu, zapewniając bezpieczną pracę w zakresie pomiędzy najniższym, a najwyższym dopuszczalnym napięciem na pojedynczym ogniwie.

Ponieważ w połączeniu szeregowym mamy do czynienia z niejednakowym ładowaniem i rozładowywaniem poszczególnych ogniw, układ zarządzania jest wyposażony w efektywny układ balansowania. Pozwala on wyrównywać napięcia i ładunki na poszczególnych ogniwach, przez co zapewnia efektywne wykorzystywanie pojemności baterii oraz wydłuża jej czas życia.

Ponadto prawidłowo zarządzany magazyn energii posiada system kontroli temperatur na każdym z ogniw z rozdzielczością do 1oC. Pozwala to na bezpieczną pracę całej baterii i natychmiastową reakcję w przypadku przekroczenia dolnej lub górnej dopuszczalnej temperatury pracy na konkretnym ogniwie.

Wybrane zastosowania i aplikacje w Polsce

Współpraca z odnawialnymi źródłami energii

W 2016 roku uruchomiony został w firmie Energa Operator, w okolicach Pucka na Pomorzu pierwszy w Polsce i jeden z pierwszych w Unii Europejskiej, magazyn energii. W połączeniu z planowaną farmą fotowoltaiczną i istniejącymi już źródłami wiatrowymi, biogazownią i odbiorcami, tworzy on tzw. lokalny obszar bilansowania (LOB), na którym testowane jest świadczenie usług systemowych i regulacyjnych.

magazyn energii elektrycznej w Pucku
Magazyn energii w Pucku. Źródło: Energa

Magazyn o mocy 0,75 MW i 1,5 MWh pojemności energii, składa się z akumulatorów z ogniwami litowo-jonowymi. Znajdują się one w dwóch kontenerach o wymiarach 12m długości, 2,5m szerokości i 3m wysokości. Magazyn może pełnić rolę elektrowni. Zgromadzona w nim energia wystarczy do zasilania przez dwie godziny około 1 tysiąca mieszkańców, w znajdującym się nieopodal 11-tysięcznym Pucku, w przypadku całkowitego odcięcia zasilania z sieci. Magazyn jest całkowicie bezpieczny dla ludzi i środowiska. Praca magazynu kontrolowana jest zdalnie, a osoby odpowiedzialne za bilansowanie energii w sieci, mogą na bieżąco definiować aktualne parametry pracy magazynu.

Ograniczenie mocy zamówionej i zużycia energii 

W przypadku, gdy użytkownik posiada ograniczoną wartości mocy zakontraktowanej u danego dostawcy, to dzięki zastosowaniu systemów magazynowania energii, może uzupełnić swoje dodatkowe potrzeby energetyczne z energii zgromadzonej w zasobniku. W przypadku dobrze dobranego zasobnika do profilu odbiorcy, można ograniczyć całkowitą moc zamówioną u operatora sieci dystrybucyjnej.

W Garbcach pod Wrocławiem (Gmina Żmigród), uruchomiono największy w Europie magazyn energii trakcyjnej dla sektora kolejowego. Inwestycja ta zrealizowana została przez spółkę PKP Energetyka we współpracy technologicznej z Uniwersytetem Zielonogórskim i wykonana przez konsorcjum polskich firm.

magazyn energii elektrycznej w Garbcach
Magazyn energii w Garbcach. Źródło: PKP Energetyka

Urządzenie może zasilać sieć trakcyjną z wykorzystaniem innych źródeł niż sieć energetyki zawodowej – takich jak agregaty czy źródła odnawialne, a efektywność zasilania można poprawić poprzez funkcję rekuperacji. Istnieje nawet możliwość podłączenia punktów ładowania samochodów elektrycznych.

Instalacja została umieszczona w czterech kontenerach o pojemności całkowitej 1880 kWh i pojemności użytkowej 1500 kWh. Napięcie nominalne każdego kontenera bateryjnego wynosi 3.922 V, a jego pojemność wynosi 470 kWh.

W instalacji zastosowano system BMS, który monitoruje pracę ogniw, a całość jest zarządzana poprzez system SCADA. Zintegrowanie magazynu z siecią trakcyjną następuje za pośrednictwem modułów certyfikowanego pola zasilacza 3 kV DC.

Optymizacja zużycia energii

Mając do dyspozycji własne, odnawialne źródła energii skojarzone z magazynem energii, można regulować zużycie własnej energii, zależnie od naszego okresowego zapotrzebowania, a ewentualne jej nadwyżki przekierować do magazynu, aby je wykorzystać w czasie późniejszym. Przy optymalnie zwymiarowanych, pracujących wspólnie różnych systemach energii odnawialnych oraz współpracującego z nimi odpowiednio dużego magazynu energii, jest możliwe zapewnienie pełnej samowystarczalności energetycznej dla odbiorców, których profile są przewidywalne i dobrze zdefiniowane.

PGE Energia Odnawialna uruchomiła na górze Żar, w województwie śląskim, magazyn energii o mocy 500 kW i pojemności użytkowej 750 kWh. Instalacja powstała obok pierwszej, należącej do spółki farmy fotowoltaicznej. Inwestycja została zrealizowana w ramach projektu badawczo-rozwojowego i posłuży do prowadzenia badań w zakresie wykorzystania magazynów energii, w działalności biznesowej Grupy PGE.

magazyn energii na Górze Żar
Magazyn energii na Górze Żar. Źródło: PGE

Celem projektu jest zweryfikowanie możliwości świadczenia usług systemowych i usług elastyczności, służących stabilizacji i regulacji pracy sieci dystrybucyjnych średniego napięcia, za pomocą magazynów energii, opartych o ogniwa litowo-jonowe. Projekt został dofinansowany ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój.

Z kolei spółka Turon w związku z modernizacją Elektrowni Wodnej Lubachów uruchomiła magazynu energii w ramach projektu Wirtualnej Elektrowni Taurona. Magazyn energii o mocy 500kW zwiększył zdolności regulacyjne lubachowskiej elektrowni od – 0,5 MW do + 1,7 MW. Oznacza to, że operator Wirtualnej Elektrowni ma możliwość wykorzystania nie tylko energii generowanej przez turbozespoły, ale również tej zmagazynowanej.

Magazyn energii przy elektrowni wodnej Lubachów
Magazyn energii przy elektrowni wodnej Lubachów.
Źródło: Tauron

Magazyn pozwala więc przechowywać produkowaną energię w czasie, gdy cena jest niska i oddać ją do sieci w godzinach, w których cena osiąga wartość maksymalną. Jest to jeden z możliwych do realizacji scenariuszy podnoszących efektywność ekonomiczną elektrowni. Od połowy 2019 r. w EW Lubachów prowadzone są prace przygotowujące obiekt do eksploatacji w ramach opracowanych scenariuszy eksperymentalnych. Scenariusze te zakładają, że warunkach rzeczywistych elektrownia zarządzana będzie całkowicie przez system wirtualnej elektrowni z wykorzystaniem algorytmów decyzyjnych opartych o sztuczną inteligencję.

Docelowo, platforma integrująca potencjał wytwórczy i regulacyjny OZE będzie wykorzystywana nie tylko do zarządzania jednostkami wytwórczymi Taurona, ale również źródłami, magazynami energii oraz odbiorami sterowalnymi w Klastrach Energii, w których Tauron Ekoenergia pełni funkcję Koordynatora.

Praca bezprzerwowa i poprawa jakości energii

W przypadku gdy w systemie energetycznym istnieją problemy z utrzymaniem pracy bezprzerwowej i wysokich parametrów jakości sieci energetycznej, zastosowanie magazynu energii jako elementu systemu bezprzerwowego zasilania odbiorców i pozwalającego na poprawę parametrów jakościowych dostarczanej energii wykorzystanie magazynu energii pozwoli na ciągłą pracę podłączonych odbiorców energii elektrycznej.

Tego typu magazyn został uruchomiony w firmie Tauron dystrybucja. Jest to magazyn wykonany w technologii LTO i pracujący w systemie bezprzerwowego zasilania odbiorców w sieciach dystrybucyjnych (sESS). Zlokalizowany jest na terenie oddziału Kraków (Wielka Wieś), na linii nN zasilająca odbiorcę o wysokich wymaganiach niezawodnościowych.

Magazyn energii w sieci TAURON Dystrybucja w miejscowości Wielka Wieś koło Krakowa
Magazyn energii w sieci Tauron Dystrybucja w miejscowości Wielka Wieś koło Krakowa.
Źródło: Tauron

Jego podstawowe parametry techniczne ESS:

  • moc 50kW (60kVA),
  • zgromadzona energia 15,27kWh (12 modułów 1,27 kWh),
  • trwałość akumulatorów:> 7000 cykli przy 50% DOD.

Zapewnia on właściwe parametry zasilania w sytuacjach wystąpienia ponadnormatywnych zaburzeń, a w szczególności zapadów napięcia oraz krótkich przerw w zasilaniu:

  • regulacja napięcia,
  • regulacja częstotliwości,
  • regulacja wartości i kierunków przepływu P oraz Q,
  • eliminacja zapadów napięcia,
  • wygładzanie szczytów poboru mocy,
  • synchronizacja z siecią publiczną,
  • praca wyspowa.

Z kolei PGE Polska Grupa Energetyczna uruchomiła w Rzepedzi na Podkarpaciu pierwszy w Polsce magazyn energii elektrycznej z wykorzystaniem modułów Powerpack Tesla. Instalacja o mocy ok. 2,1 MW i pojemności 4,2 MWh została zaprojektowana w celu wspierania niezawodności lokalnej sieci dystrybucyjnej. Kontenerowy, stacjonarny magazyn energii powstał w ramach projektu innowacyjnych usług sieciowych, poprawiających jakość i niezawodność dostaw energii elektrycznej.

Magazyn energii w sieci Grupy PGE w miejscowości Rzepedź
Magazyn energii w sieci Grupy PGE w miejscowości Rzepedź. Źródło: PGE

Podsumowanie

Stale rozwijające się systemy elektroenergetyczne, przede wszystkim generacji rozproszonej i nowe usługi systemowe, będą stymulowały rozwój technologii magazynowania energii. W szerokim zakresie czasów magazynowania, dynamiki zmian mocy generowanej i pobieranej oraz wielkości mocy i energii od kilku kilowatów i kilowatogodzin do pojedynczych megawatów i megawatogodzin, bateryjny zasobnik energii w technologii litowej jest podstawowym rozwiązaniem. Staje się on ważnym elementem systemu, pełniąc rolę nie tylko bufora energii, lecz również jest aktywnym elementem stabilizującym pracę systemu elektroenergetycznego.  

Autor: Radosław Gutowski, przewodniczący Polskiego Komitetu Elektromobilności Stowarzyszenia Elektryków Polskich

Zapisz się na bezpłatny newsletter